Hondsdagen: feit of fabel?

Al jaren word ik er bang voor gemaakt: de hondsdagen. Al het eten moest weggegooid worden, al stond het maar een half uur op tafel. Anders zou je ziek worden, vertelde men mij. Ik gooide het altijd op een generatiekloofje, zoals diezelfde mensen die dachten dat je ziek wordt van regen. Maar, is het wel zo’n onzin? Of bestaan de hondsdagen echt? Hondsdagen: feit of fabel?

Wat zijn hondsdagen?

De hondsdagen (in het Latijn dies caniculares) verwijzen naar de heetste dagen van het jaar op het noordelijk halfrond, traditioneel tussen 20 juli en 20 augustus (of licht afwijkende perioden, zoals 23 juli–23 augustus). In Nederland en België wordt deze vier weken meestal zo aangehouden.

Oorsprong van de naam

Sterrenbeeld Grote Hond & Sirius

De term komt van het sterrensichtbare Sirius, de helderste ster in het sterrenbeeld Grote Hond (Canis Major). In de late zomer rijst Sirius samen met de zon op (de zogenaamde heliakische opkomst). Hierdoor werd Sirius in de oudheid in verband gebracht met de maximale hitte van de zomer.

Oude culturen

• Egypte: De lenteopkomst van Sirius (Sothis) viel samen met de jaarlijkse overstroming van de Nijl. Het markeerde zowel droogte als het begin van vruchtbaar seizoen, en werd met rituelen en feesten gevierd
• Grieken & Romeinen: Deze perioden werden geassocieerd met extreme hitte, ziektes, onweer en zelfs “hondsdolheid” – vandaar de term “dog days”

Sterke hitte en klimaat

Meteorologische kenmerken

• De hondsdagen vallen tijdens de hoogzomer, met gemiddeld de hoogste temperaturen en luchtvochtigheid van het jaar
• In Nederland zijn dit vaak de enige vier weken waarin het nooit vriest, zelfs ’s nachts blijft het warm (> 10 °C) .
• Temperaturen kunnen boven de 23 °C gemiddeld uitkomen en het is ook de periode waarin hit­tegolven het vaakst voorkomen

Gevolgen

• Voedsel bederft sneller door warmte en vochtigheid: vroeger had men spreekwoorden als “wat men tijdens de hondsdagen spaart uit de mond, is voor kat of hond” 
• Vochtige nachten: hoge luchtvochtigheid kan onaangenaam zijn en bevordert bederf en insectenvorstelen .

Boerenwijsheden & volksgeloof

Eerste hondsdag bepalend?

Volgens oude spreuken voorspelt het weer op 20 juli (Sint-Margriet) het rest van de periode:

“Regent het op Sint-Margriet, dan krijgen we zes weken een natten tied.”

Een zonnige eerste hondsdag zou symbool staan voor een zonnige zomer voortzetting.

Volkswijsheid

Een bekende spreuk luidt:

“Komen de hondsdagen met veel regen, dan gaan we slechte tijden tegen. Komen de hondsdagen helder en klaar, verwacht dan maar een gunstig jaar.”

Weerkundigen wijzen er vaak op dat het fenomeen deels verklaard kan worden door weerkundige persistentie: stabiel zomerweer kan zich langere tijd continueren.

Hondsdolheid en hondenbeperkingen

In de 19e eeuw maakte men zich zorgen over hondsdolheid tijdens de hitte: honden moesten soms worden aangelijnd of gemuilkorfd in juli-augustus.

Culturele invloeden & literatuur

Klassieke literatuur

• Homerus’ Iliad vergelijkt de komst van hitte met de ster Sirius die “killing fever” brengt
• Vergilius’ Aeneis noemt “fiery Sirius” die droogte en plagen veroorzaakt

Moderne cultuur

• Engelse literatuur bevat referenties zoals “dog days” in Webster, Dickens, Adams en meer
• Bekende songs en verhalen: Florence + the Machine (“Dog Days Are Over”), film Dog Day Afternoon, videogames, anime en opera’s hebben element van hitte, stress en beklemming in de titel

De kattendagen: wat daarna?

In sommige Noord-Nederlandse delen kent men een bizarre opvolging van de hondsdagen: de kattendagen, drie dagen met onvoorspelbaar weer. Volgens een Groningse historicus zijn ze “nog meer te vreezen dan hunne voorgangers” vanwege grilligheid weer.nl.

Tuinieren in de hondsdagen

Voor tuiniers zijn de hondsdagen een uitdagende periode:

1. Voldoende en regelmatig water geven, vooral ’s ochtends of ’s avonds
2. Schaduw bieden: verplaats potten, gebruik schaduwdoeken 
3. Onkruid wieden om concurrentie om vocht te verminderen
4. Steun voor hoge planten voorafgaand aan zomerbuien 

Samenvatting van data

Term	Periode (Ned/België)
Hondsdagen	20 juli – 20 augustus
Alternatief	23 juli – 23 augustus (andere kalenders)
Amerikaanse variant	ca. 3 juli – 11 aug (Old Farmer’s Almanac)

 

Wetenschap versus bijgeloof

• De historische associatie tussen Sirius-opkomst en hitte is astronomisch incorrect, maar weersinvloeden overlappen toevallig in tijd .
• Moderne wetenschap beschouwt veel oude spreuken als toevallig geldig of vanzelf door het zomerklimaat veroorzaakt.
• Yet de populaire cultuur en volkswijsheden maken de hondsdagen tot een herkenbaar fenomeen: de “warmste, loomste weken” van de zomer.

Hondsdagen: feit of fabel? De conclusie

De honden­dagen zijn een boeiend fenomeen dat sterrenkunde, geschiedenis, klimaat én cultuur verbindt. Ze starten traditioneel rond 20 juli, wanneer Sirius samen met de zon opkomt, en markeren met hitte, vocht en soms onweer de culmine­ring van de zomer. Oude culturen zagen erin een tijd van gevaar en vruchtbaar­heid; hedendaagse tuiniers en lezers herkennen het door hitte­golven, bederf en folklore. Zelfs ná de hitte, met de ‘kattendagen’, blijft het mysterie van de zomer aan de hemel boven ons.

 

Tips om voedsel te bewaren (hondsdagen of niet)

Wil je voedsel bewaren wanneer het warm is, hierbij wat tips:

1. Gebruik een goed werkende koelkast (max. 4 °C) en diepvries (min. -18 °C)

• Controleer regelmatig de temperatuur.
• Zet de koelkast niet te vol, zodat lucht goed kan circuleren.

2. Laat gekookt of warm eten snel afkoelen

• Laat het max. 2 uur buiten de koelkast staan.
• Verdeel grote porties in kleinere bakjes om sneller af te koelen.

3. Dek voedsel goed af

• Gebruik goed afsluitbare bakjes of folie om insecten, geuren en bacteriën buiten te houden.

4. Bewaar bederfelijke producten altijd gekoeld

• Denk aan vlees, vis, zuivel, eieren, bereide gerechten en gesneden groenten/fruit.
• Zet deze producten direct na gebruik terug in de koelkast.

5. Gebruik koeltassen of koelboxen met koelelementen

• Handig voor onderweg, naar het strand of voor een picknick.
• Vul de koelbox met koude producten, niet met warme.

6. Let op met restjes van de barbecue of picknick

• Laat restjes niet te lang buiten staan.
• Bewaar overgebleven voedsel direct in de koelkast als je het wilt hergebruiken.

7. Controleer regelmatig de houdbaarheid

• Producten bederven sneller bij warm weer, dus wees extra alert op geur, kleur en smaak.